«Удхата уран бγтээлэй уншагшаб»

​

Хγнгэхэн бэшэ ажамидаралай

Хγлгɵɵтэ ехэ нуур далайн нюрууда

Хγмэрижэ байhан онгосо мэтэл

Хγнэй ами наhан…

   Тγрэл нютагhаам угтай, бэлиг ехэтэй уран зохёолшо Сэнгийн Эрдэнэгэй найруулан бэшэhэн «Хойто наhандаа уулзахабди» гэhэн роман зγрхэ сэдьхэлээ нилээд хγдэлгэн уншаад байхадам, олон тоото наhанай асуудалнууд урдам тобойн гарана, тиин гγнзэгы бодолнууд тγрэнэ.  Уран зохёолшо тус уран бγтээлэйнгээ γндэhэ hуури болгон буряад-монгол угсаатанай тγγхэ уудалан, уншагшадта тэрэ γеын оршон байдал, баршад хёмороотой сагта ажабайдалаа зохёон тγбхинэhэн хγн зоной hуудал, тэдэнэй хараа бодол, доторой байдал, инаг дуранай гайхамшагта мэдэрэл тон эли тодоор зураглан харуулна.

       Бидэ, буряадууд хадаа баярлама, бахархама hонин, уйдан гашуудама тγγхэтэй зон ха юмди. Манай эхэ нютаг хаана бэлэй? Нэгэн тγγхэлхэдээ, Тγбэдэй Тэнгэри уулын хормойhоо эхитэй юм гэдэг, нγгɵɵдэнь тγγхэлхэдээ, Байгал далайн Ойхон олтирогhоо гарбалтай юм гэнэ. Юрэдɵɵ эртын эртэ нэгэ сагhаа Монгол туургатан гал гуламтаяа аhааhанhаа нааша хэдэн тээ бγлэг бγлэгɵɵрɵɵ таража ерэhэн орон гγрэнэйнгɵɵ ехэ γргɵɵгэй хаяа хатабшиие тγшэн hууhан зон байнабди. «hγхэ барихадаа дархан, ташуур барихадаа наншалдаашан» гэжэ буряадууд суурхаhан бэлэй. Тиибэшье ажал хγдэлмэридэ, эрдэм номдо тон абьяастай зон гэгдэдэг hэн.

     Газарташье, уhандашье ажабайдал таhарха бэшэ даа. Yнгэрhэн сагай, мγн ерээдγйн хэдэн тγмэн хабарнуудай нэгэндэ замбуулинай энээхэн нэгэ γнсэгтэ хγн болон газар уhанай элдэб амитад, тэнгэреэр ниидэдэг жэгγγртэн бγхэнэй тэрээхэн сагай ажабайдал γргэлжэлхэл жама ёhоороо боложол байгаа бэлэй. Теэд алагтай эреэнтэй алтан дэлхэй дээрэ ажабайдал гээшэ дандаа тэгшэ байдаггγй ха юм. Yнгэтэ юртэмсэ γнэн зγhэеэ хубилгажа, γнэр байдалые зобоодог заншалтай.

   1924 ондо буряадуудые тγбхинγγлхэ гэhэн уласай хурал гэншые засагай зургаанда байгуулаад, хγбшын Жонон ванай нютагта нγγжэ ерэгшэдые Онон голой Буряад хушуунда нэгэдхэн байлгаhанhаа хойшо хγн зон бултадаа хубисхалта Монгол уласай бγрин эрхэтэн болобобди гэжэ этигэжэ, гγрэнэй мэдэлдэ ороhон γгы тухайгаа бодожо γзэнгγй, хашалгγй амгалан, зариманиинь энэ уласай эрхэтэн болоhониие баталhан бэшэг баримтатай, γгышье байhанаа мэдэхэгγй байгаа. Тиин hуутарнь, хойноhоо нγγжэ ерэhэн буряадууд Монгол ороной эрхэтэн боложо ороо гγ, али γгы гэжэ шалгаха комисси ерээд, айл аймагай, аха дγγнэрэй бутаран hалаха уй гашуудалай γе ерэhэн байна. Уласай эрхэтэн боложо ороогγй хγнγγдые элирγγлэн, гэдэргэнь бусаана. Нэгэ γдэр хахасаад, нγгɵɵ γдэрынь уулзадаг лэ хорбоо юртэмсэ ха юм даа… Монголой зγγн аймагуудай олон тγмэн хардалга хамалгада нэрбэгдэжэ, тэдэндэ γршɵɵл эрижэ, зоболонгыень хγнгэдхэхэшье зоншье амар hуугаагγй бэлэй.

    Зонхобо багшын уридшалан хэлэhээр, «Гал могой газар орёожо, тγмэр могой тγбиие орёохо» ёhоор боложо, тэрэнэй зγгнэhэн бурханаа орхихо сэмγγн саг болобо. Улаан оросой хубисхалай долгин наашалба. Шуhан мγртэ хорёод, гушаад онуудта, бγхы дэлхэйн улаан тугаар бγрхɵɵгдэhэн сагта хубисхалта дγлэн соо ябаhан буряадуудай байдал ямар хγндэ хγшэр байгааб даа. Улаанай толгойдо Сталин гэдэг, харын толгойдо Гитлер гэдэг хоёр агууехэ булимтарагшад байха. Арбан таба дугаар жаран жэл улас тγрын ехэ γймɵɵгɵɵр дγγрэжэ, шэнэ жаран жэлэй гарахада, хойто зγгэй газар орондо ехэ хубисхал γγсхэhэн могой жэл галаар турьяжа, нэрэдээ тон тааруу хубилгаан мэргэшγγлэй γни урда шэжэн айладхаhанай ёhоор, бурхан шажанай мγхэжэ, хамаг хγн амитанай захагγй ехэ гасалан зоболондо нэрбэгдэхэ,  бурханай орон байhан Монгол хубисхалай орон болохо сэмγγн саг тохилдохо табисууртай байба хаш. hγзэг бэшэрэл тγрγγлхэ гайхамшагта эди хабаар амилhан шэдитэ γзэсхэлэн hайхан hγмэ хиидγγд, бурхан шγтɵɵн, тахил мандал, хоймороор заларhан алтан бурхадайнгаа гунигтай нюдɵɵр шэртγγлhээр хооhоржо эхилээ. Тэдэ хадаа хизааргγй hγзэг бэшэрэлдэ эзэлэгдэhэн нγγдэлшэ монголшуудай бγтээhэн дуган хиидγγд лэ байгаа. Монголой газар дайдада хэдэн зуун жэлнγγдэй туршада γнэхɵɵрɵɵ эрье хγбɵɵгγйгɵɵр таран дэлгэрhэн шарын шажанай хосорон hалахын хара харгыда ороо. Шажаниие мγhэн усадхаад, хамба, соржонорой тонилон hалаха саг ерээ. Лама санаартан хубисхалай дайсад гэжэ хардуулжа, тγрмэдэ булта хаалгаад, hγγлэй hγγлдэ хоротоной гарhаа хосороо. Хγреэнэй hγмэнγγд булта хооhоржо, олоной hанал сэдьхэлые маша ехээр хγдэлгɵɵ, доhолгоо hэн. Бурханай шабинарай арадай дайсад болошоходо, этигэхэнь бэрхэ байбашье, юрын зон этигэхэ болихын хоорондо тɵɵреэд лэ γлɵɵ бэлэй. Ниитэ олон зоной нэгэ адли абари зангынь хадаа этигэл лэ болоно. Тиигэжэ олон тоото хγнэй хуби заяае дайраhиинь тон хайратай. Yхэхэ тγрэхэ гээшэ hанаагаар болохо бэшэ даа…

      Романай γйлэ «Уhан мγртэн» ба «Шуhан мγртэн» гэhэн хоёр ехэ хубиhаа бγридэнэ. Уран зохёолшо найруулгын элдэб онол, уран аргануудые, тон олоор хэрэглэн, гайхамшагта хэлэнэйнгээ баялигые харуулна. Эндэhээ авторай оршон тойронхитой сэдьхэл зγрхɵɵрɵɵ холбоонь, гγнзэгы философско бодолынь, мэдэрэлынь, хγн шанарынь элирнэ. Байгаалиин γзэгдэлнγγдэй, ан амитадайшье hаа байдал хγрэтэрɵɵ зураглахадань, жэгтэй hонин, гайхамшагта бэлиг болоно. 

      Эрэ хγн эрдэни гэдэгтэл, ехэнхидээ эрэшγγл тухай, тэдэнэй хуби заяан тухай бэшэхэдээ, уран зохёолшын олон тоото оньhон γгэнγγдые хэрэглэhэниинь гайхалгγй. Жэшээлбэл, «Эрэ хγнэй жаргал эзэгγй хээрэ», «Эрэ хγн зориhондоо, эрэ морин харайhандаа», «Эрэ хγнэй hанаhан хэрэг бγтэдэг», «Эрэ хγнэй зосоо эмээлтэ хазаарта багтаха», «Эрэ хγн эрхы хургандаа найдаха ёhотой», «Эрэ хγниие наhан дарадаг, уулые саhан дарадаг». Нээрээшье, эдэ сэсэн мэргэн γгэнγγдые баримталха гээшэ тон зγб гэжэ hананаб.

     «Газар дороhоо гай гараха» гэдэгынь буруу бэшэ. Тэнгэлиг горхоной гуниглан гутарhан, Балжын, Онон, Хёорхон, Галтай гол горхонуудые загаhанай γгсэhэн эгээл тэрэ γедэ зохёолой гол геройнууд болохо Сонров ба Цэвэлмаа хоёр уулзаhан байна. Сонров Монгол Уласые ударидаха зиндаатайшуулай эгээн залуунь, харин Цэвэлмаа хγдɵɵ нютагай hайхан юрын буряад басаган болоно. Чингис хаанай мγндэлхэhɵɵ хойшо долоон зуун дала гаран жэл γнгэрɵɵд байгаа. Тэмγγжэнэй нютаг гээшэ Монголой зγрхэн болоhон тоонто нютаг юм. Эгээл тэрэ hайхан газарта, Чингисэй Гурбан-Нуурта Цэвэлмаа Сонров хоёр халуун инаг дуранай галта хγсэндэ абтаhанаа мэдэржэ, хэлсэжэ эхилээ бэлэй. Дуратай хγнтэеэ уулзаха гээшэ энэ наhанай жаргал ха юм даа. Тэдэнэй дуран гоё hайхан γльгэр мэтэл… Зол заяаниинь ёhотойл домог шэнгеэр зохирбо. Холын тγгшγγри инаг дуратай сэдьхэл хоёр хамта ябадаг ха юм. Тиин эдэ хоёр залуушуулай нангин мэдэрэл романай эхинhээ эсэс хγрэтэрнь шэнгэгдэнхэй. Хайрлажа  хардаха хоёршье хамта ябадагынь мγн лэ хγнэй ёhо бшуу. Энэ хадаа жаргалай, инаг дуранай шунал мγн. Шуналhаа хэншье зайладаггγй бшуу. Хγмγγнэй γриин hанал хγсэл бэелγγлхэ γдэрынь ерэдэг ха юм. Жаргалай оршон байхада, зоболон лэ холуур зольборhой гэжэ зальбархаар лэ. Теэд юумэн бγхэн юрɵɵл табисуураар мγнхэ оршодог ха юм. Хγн гээшэмнай гансал жаргахын тулада тγрэдэг юм гэхын аргагγй… Ажабайдал гээшэ ямаршье хγнγγдтэй уулзуулха, юушье γзγγлхэ ха юм. Муу золиг, хубиингаал хэрэгтэй, мэхэ гохоор амидархал хγсэтэй, хγн бγхэн соо дайсаниие харадаг арбан хорые γγсхэгшэ Яндаг мэтэ зон ушараад лэ байха. Ехэ хэрэг бага юумэнhээ эхилдэг гэдэг ха юм. Айлда тохёолдоhон зоболон гашуудалай γедэ энэрхы сэдьхэл улам лэ гγнзэгырдэг гээшэ даа. Эхилхэhээ эбтэй, урин налгай эжэл хоёрые хатуу сагай байдал хоёр тээшэнь болгоод, нэгэндэнь муухай γхэл, нγгɵɵдэдэнь аймшагтай γбшэ асарhань тон хайратай, халагламаар байна.

         Хубисхалда эсэргγγ харата хэрэг хэдэг арадай дайсад гэжэ Сонров болон бусад тоологдоод, тγрмэдэ тушаагдана. Хабшуу нγхэн тγрмэдэ хаалгаад байхадаа, энэ газар дэлхэй дээрэ хγн боложо тγрэгшэд наран гээшэ ямар шухаг эрдэни байhыень шорон тγрмын харанхыдал маха бодо бэеэрээ мэдэрэн ойлгодог юм байна гэжэ тэдэнэр бодонод. Сэдьхэлээ зулгаалга, зэмэгγй аад, хардуулан харшалуулhан, нγгэлгγй аад, хэhээлгэн тамалуулhан хγнэй гашуудал зоболон заха хизааргγй, тγгэсɵɵ гэжэ байхагγй ха юм даа. Амидын тама болоhон таhалга соо нюдаргаа зангидан, шγдɵɵ зуун, хэзээдэшьеб абарал ерэхэ байха гэжэ найдан, тэнгэри бурхандаа, аза, хии мориндоо  зальбаран hуугаа бэлэй. Хγнэй уур хилэнсэг, гутарал гомдолшье хэды ехэб даа. Тэдэнэр hанал бодолоо гэрэлтэй гэгээн болгохын тулада хамаг хγсэеэ эршэдэн, тэрэ нойрмог байдалhаа гарахаяа оролдоо. Хабхаанда ороhон шонын хγлɵɵ таhа хазаад, гурбан хγлɵɵрɵɵ гγйжэ арилшадаг байхадань, шорондо ороhон хγнэй сэдьхэлээ зулгаахаhаа ондоо юумэгγйнь гасалантай. Хархис хатуу хγнγγдэй «аша туhаар» хамаг этигэл алдаран, уласай hайн hайханда, хγнэй hайн hайханда ямар гэнэн хонгороор этигэжэ ябаhанаа нэгэн дороо газарта булаха болоо. Хγнэй хуби заяае тушахада болохо, зγгɵɵр хγнэй hанал бодолые тушажа яажашье болохогγй. Гэбэшье сагай эрхые hайнаар хэрэглэжэ шадаhан, зоригтой хэрэг γйлэ хэдэг хγнэй хуби заяан яашье тушагдахагγй.

        Хγнэй ухаанай байhан сагта энэ хорбоо юртэмсын хамаг жаргал, зоболон бγрилдэн шγгнэжэ, мγнɵɵдэр нэгэнэй тγрэхэдэ, γглɵɵдэр нγгɵɵдэнь γхэжэ, мγнɵɵдэр нэгэнэй жаргахада, γглɵɵдэр нγгɵɵдэхинь зобожо байдагынь энэ дэлхэйн жама ёhо.

        Зонхобо багшын айладхаhанай ёhоор, хγмγγн гээшэ энэ замбуулин тγбидэ гансахан удаа тγрɵɵд γнгэрдэг hэн хойноо гансахан лэ шуналhаа боложо, дахин дахин хубилан тγрэжэ, саглашагγй ехэ зоболон эдлэдэг гээшэ. Тиигээд ээлжээ ээлжээгээр хорхой шабхайhаа эхилээд, хγн хγрэтэр зургаан зγйлэй амитан боложо, тγрэлɵɵ хубилган, эсэс тγгэсхэлгγй эрьелдэхэ сансарай хγрдые зогсоохо аргагγй. Газар дэлхэй тиигээд тγмэн зоболонтоной hγнэhɵɵр дγγрэжэ, юртэмсын оёоргγй ехэ далай долгилон эбхэрhээр хγн зон гэдэг хоёр хγлтэ хохимой толгойтой амитад багтаха шэнгэхэеэ болёод байгаа гээшэ гγ? Гансал бурхан хγнэй тэрэ ехэ шунал ташаяалангые, зоболон гасалангые ойлгожо, гэтэлэн нимгэрγγлхэеэ тэнгэриhээ буужа ерээ юм. Зоболон гээшэ хγниие γнэнтэ зоболонhоо гэтэлэн зайлуулха юм гэжэ бурхан айлдаа бэлэй. Маанадай хойто тγрэлдɵɵ адагуусаншье боложо тγрэхые, хорхой шумуулшье боложо тγрэхыемнай мγнɵɵ мэдэхын аргагγй. Гансахан бурхан лэ мэдэхэ. Тиихэлээрээ энэ наhандаа гансал бурхандаа шγтэжэ, буян hайтар γйлэдɵɵ hаа, ɵɵрынгɵɵ болон бусадай зоболонгые нимгэлхэбди. Буянай ашаар нγгэл хилэнсэгhээ зайлажа шадабал, хойто наhандаа диваажанай орондо хγн тγрэлɵɵ олохо болонобди. Нγгэлэй ехэдэбэл, хγн тамада унадаг юм. Хубилалтын харгыгаар, нирвааанай замаар ябагшад бурхан боложо болоно. Гансахан лэ бурхан хγнэй зоболонгые ойлгожо, хγнγγдэй дунда хубилгаан дγрɵɵрɵɵ ябажа байгаа гэжэ hаная. Бурханай хγниие ойлгодог, мэдэдэг байхадань, харин хγн бурханиие жэнхэни дγрɵɵнь оложо мэдэдэггγй. Хγндэ ухаан бэе хоёрой заяагдаhан хадань, тэрэ адагуусанhаа илгаатай. Хγн ухаатайл хадаа буян хэжэ, нγгэлɵɵ сагааруулжа шадана ха юм. Хγнэй наhан мγнхэ бэшэ. Оршолонгой жама ёhо гээшэл.

          Уран зохёолшын хγн тγрэлтэнэй ажабайдалда хабаатай орёо асуудалнуудые дайрахадань, ямаршье хγниие бодолгото болгохо байна. Оршолон, дэлхэй, юртэмсэ гээшэ юун бэ?  Хγнэй наhан гээшэ юун бэ? Эдэ асуудалнуудта абаhаар харюусахань хγшэр. «Байдал гээшэ орёохон, байдаг юм даа элдэб зγйл…» гэhэн дуунай мγрнγγд юундэшьеб шэхэндэм соностоно. Хγнэй гансахан хайратай наhан ɵɵрын тусхай табисууртай, хγн бγхэн ɵɵрын  хуби заяатай, одо мγшэтэй гэлсэдэг. Тэрэ хадаа хγнэй тγγхын байдал, эрьелтэ болоно. Арад зоной, уг унгиин, бγлынхидэй тγγхэ эндэ баhашье тон ехэ удха шанартай, нγлɵɵтэй болоно. Хγнэй наhан мγнхэ бэшэ... Тиимэhээ хγнэй бэе оложо буянтайгаар тγрɵɵ хадаа хγн шанараа хэзээдэшье алдангγй, тγγхын эрьесэ соо тɵɵрингγй, хγн бодолоо, шанараа, сэдьхэлээ алдахагγй гэжэ оролдохо, саашадаа γри бэедээ, ургажа ябаhан улаан бургааhадта заатагγй ойлгуулан дамжуулха гээшэ манай нангин уялгануудай нэгэн болоно гэжэ мэдэрхэ ёhотойбди. Ажабайдалай юрьеэн соо алибаа ушаралнуудта диилдэхэгγй гэжэ ехэ оролдолго гаргажа, ямаршье дабаае диилэжэ гаталха гээшэ хγнгэхэн хэрэг бэшэ ха. Эндэ эрмэлзэл, хγсэ шадал, хγнэй унтаршагγй хγсэл хэрэгтэй. Энэ наhандаа ажабайдалаа бодото сагаан хэрэгγγдээр шэмэглэн, буян γйлэдэжэ, шажандаа γнэнхэ зγрхэнhɵɵ шγтэн ябаха хэрэгтэй. Ябадал бγхэн ɵɵрын хойшолонтой байдаг. Тиихэдээ алибаа юумэ γйлэдэн бэелγγлхын урда, γгэшье алдахаhаа эхилээд, нэн тγрγγн hайн бодожо γзэхэ хэрэгтэй гэжэ би hананаб. Хγн хадаа энэ наhанда мγндэлхэдɵɵ, дээрэhээ бурхан багшын тусхай  γршɵɵлтэй байдаг. Тэндэhээ наhан соогоо ямар хубитайб гэжэ элирдэг. Yшɵɵ тиихэдэ аза талаан гэжэ байна ха юм даа. Энээнhээ баhал олон юумэн дулдыдана бшуу. Хγн ɵɵрыгɵɵ хэзээшье hайн мэдэдэггγй. Тиимэhээ хγнэй харасаар ɵɵрыгɵɵ шалгажа hураха тон шухала. Дээдэ эрдэм хадаа хγнэй hанаае тааха hургаал мγн. Дээрэлхγγ зан гарган, жаргалдаа дашууржа ябаhаар хγнэй hайханиие алдаха огто хэрэггγй. Ямар нэгэн нγгэл γргэлжэ, гай баршадта ороhон хγн hанаан сэдьхэлдээ дандаал зоболонгой хара hγγдэртэй ябадаг ха юм.

Монголшууд нэгэ хэлэтэн, нэгэл шажантан hэн хойноо яhа угсаагаараа илгархамнай хэрэггγй гэhэн бодол автор манда дамжуулhаниинь эли. Эбтэй шаазгай элеэе баридаг юм гэдэгэй ёhоор эбтэй ажаhууха уялгатайбди.

         Удха тγгэлдэр тус роман уншаад байхадаа, маанадта, залуу hγрэгтэ ямар ехэ hургаал заабари дамжуулhан уран зохёол гээшэб гэжэ мэдэрбэб. Олохон юумэн дээрэ гγнзэгыгɵɵр бодомжолхо тушаал  болоод γгэhыень нюун нɵɵнгγй хэлэхэ байнаб. Хорин нэгэдэхи зуун жэлдэ ажана тэнюун ажаhууhан, γри хγγгэдээ тэнжээн, ажаhуудалаа зохёожо байhан хадаа гγн сэдьхэлэй асуудалнуудые шиидхэхэ хэрэгтэм тон ехэ аша туhа болохо гэжэ hанаандаа абабаб. «Хойто наhандаа уулзахабди» гэhэн зохёолой гаршаг гансата hэжэг тγрγγлнэ. Энэ хадаа хγн наhанайнгаа эсэстэ хγрэхэдɵɵ, энэ наhандаа эдлэhэн бэе бэеынгээ энхэрэл, хγсэл бодолоо, хγнэй hайхан сэгγγлэл, ханалга дамжуулhан анханай  хэлэдэг γгэнγγд ха юм.

       Айлай гуримааар ажаhууха гээшэ гансал зɵɵри зɵɵшын хэмжээгээр болодог hэн хойнонь баян шадалтай hаа, нэрэ солотой, γгыл hаа, шоодбори доройд ябаха табисууртай. Yнгэтэ юртэмсэ тухай хэлэhэнэйшье хэрэггγй. Тиин хγмγγнэй γри hадаhан гээшэ баян ядуу, дээрэ доро гэжэ илгаатай байдаг ха юм даа. Нэгэнэйнь жаргажа ябахада, нγгɵɵдэнь зобожо ябаха. Баянаа гайхуулбал, хоролхогшод олонтой болоно, омогоо гайхуулбал, мунхаг болоно. Тиимэhээ атаархаадшье юу оложо эдихэбши даа, гомдоодшье юунэй урда орохобши даа. Yйлын γри болоно гγб даа. Хара сагаанhаа,  тиихэдэ хэлэ аманhаа зайлажа ябахаhаа дээрэ юумэн γгы гэжэ дэмы хэлэдэггγй. Тэнсγγри олохонь бэрхэтэй, харин оложо шадаhан хγн ямаршье сагта газардахагγй.

        Хγн хγхэ сэнхир огторгой доро бэеэ оложо тγрɵɵд, хγрдэ шэнги γе сагай эрьюулгэдэ ородог. Хэды наhан шамда γгтɵɵб, тэдыл соогоо хγн бэн махабадаа абажа ябадаг. Хамаг юумэн харюутай hэн тула бэеэ сэбэрээр абажа ябаха шухала. Нарата дэлхэйн уужам энгэр дээрэ бэе бэедээ налгай зулгы ябаха, баhашье амитан бγхэниие хайрлажа шадаха хэрэгтэй. Тэрэ номнол алтан дэлхэйн амисхаал утадхадаг баялиг болоно гэжэ би hананаб. Бэлэн юумэн энэ тγбидэ γгы. Бγлын байдалшье заримдаа орёохон. Жаргалдаа дашуураад, жолоогγй жороолхо болобол, аминда зγрюухэн байха. Нигγγлэсхы сэбэр сэдьхэл сэдьхэжэ ябабалнай,  γргэн замдатнай зол жаргалай γγдэн заатагγй нээгдэхэл. 

       Хогоосон энэ дэлхэйдэ хёморжо зобоhоной γлγγ. Хобдог hанаан, хулгай худал, hальхай ябадал адхаг баршадай hабарта оруулха урьха гээшэл гэжэ мэдэхэ хэрэгтэй. Арбан найман аюумшагта тамын γγдэн нээгдэхэл гэдэг. Нарамнайш ганса, наhамнайш гамтай гэжэ мэдэнэб. Мγрɵɵл hайн хаража ябаха саг болоно. «Тулиhан зондо туhалхые оролдо, тэдэш шамда баярые хγргэхэ. Тоhоор харюуса хоролхынь орондо, тэрэл сагтаа хорониинь шэргэхэ. hэбэрээ зантайшуулаар тад бγ нγхэсэ, hэбхи ябадалhаа заяан доройтохо. Худалhаа зайса, γгы бол, γлзы хэшэгш оройтохо. Налгай зохид ябабалшни, хии мориншни наран мэтэ мандаха хэзээдэшье. Мγнхэ юумэн байдаггγй эгγγридэ, мэндэл ябахаяа оролдо хэзээдэш. Арга шадабарияа зондоо зорюула, аша туhыень заатагγй харюула» гэжэ бага балшар наhанhаам хойшо хγгшэн эжымни, эжы абымни хэлэдэг нангин γгэнγγд hанагдана…

       Булангир шабарай оёорто γндэhэлжэ тγрɵɵд, тунгалаг уhанай нюруу дээрэ сэсэглэн hалбарhан бадма лёнхобо сэсэг мэтэ арюун сэбэр, боди сагаан сэдьхэл сэдьхэжэ, саашадаа дγрбэн хγγгэдэй эхэнь хадаа хɵɵрхэн заахан γринэрни арюун табисууртай байг лэ гэжэ зальбараад, найдал, этигэл дγγрэн найруулгаяа уран мγрнγγдээрээ тγгэсэхыемни зγбшɵɵгыт. Хγнэй hайхан хγсэл, эрмэлзэл тухай эди шэдитэ γгэнγγд дγн бγреэн дуун мэтэ холо ойгуур сууряатаhаар байг лэ!

Буянда зорюулhан наhанаймнай аша габьяа –

Улаан нараяа найдалаар угтаhан захяа.

Уладай  ерээдγйе гэрэлтγγлхэ зол заяа,

Бγрхэг ухаанай гγндэ бадарха туяа.

Yнгэтэ юртэмсэдэ хγмγγни бэе оложо тγрɵɵд,

Yглɵɵ бγри улаан наранай урихан элшэдэ эльбγγлэн,

Арсын хангалаар анхилhан ая гангата тоонтодоо

Амидын жаргал γзэжэ, алхалан ябаhандаа баясанаб.

Хγдэр залуу наhандаа хγхин сэнгэн ябахадаа,

Энхэ жаргалнай энэл даа гэжэ мэдэрнэб.

Нара халхалха хара утаагγй, γнэн нγхэдтэеэ

Ганса нараяа гансата хиртγγлэнгγй, гамтай наhаяа

Гайда оруулангγй, ажабайдалаа аршалан абаржа шадахабди,

Нэгэдэн, хγсэлɵɵ зангидан, амгалан байдал тогтоохобди.

Валерия Ширапова (Жанчипова)